Τότε ήταν αλλιώς τα πράματα. Ήσαντε ξύπνια τα πράματα! Γιατί και την εποχή να πούμε του ’21 που πολεμάγανε οι ήρωες οι δικοί μας, έτυχε ο Κολοκοτρώνης μια φορά και είχε δώδεκα παλληκάρια. Από κει και οι οπλαρχηγοί, ό,τι κάνανε με την εξυπνάδα. Μήτσος: Εκείνος είχε του δώδεκα και οι Τούρκοι τόνε περι…

  1. Τότε ήταν αλλιώς τα πράματα. Ήσαντε ξύπνια τα πράματα! Γιατί και την εποχή να πούμε του ’21 που πολεμάγανε οι ήρωες οι δικοί μας, έτυχε ο Κολοκοτρώνης μια φορά και είχε δώδεκα παλληκάρια. Από κει και οι οπλαρχηγοί, ό,τι κάνανε με την εξυπνάδα. Μήτσος: Εκείνος είχε του δώδεκα και οι Τούρκοι τόνε περικυκλώσανε απουκά από τους πρόποδες του βουνού. Εβγήκε στη ράχη στο βουνό. Ασημάκης: Οχτώ είχε, οχτώ. Μήτσος: Οχτώ είχε; Ασημάκης: Οχτώ. Μήτσος: Και τους λέει, ‘λατε δω. Ασημάκης: Όχι, όχι, όχι. Όχι μικρέ… Μήτσος: Άσε με γαμώ τη μπαναφούρκα! Ασημάκης: Είν’ άλλο φτούνο συ! Άσε να στα πω ‘γω που τα ξέρω καλύτερα. Εβρέθηκε σε μια βρύση της Μεσσηνίας πέρα ο Κολοκοτρώνης κι εκείν’ τη βραδιά είχ’ οχτώ ούλους-ούλους οπλαρχηγούς κοντά κει με τα ντουφέκια, σε μια βρύση, στο ήσκιωμα. Τηράνε απού κάτου, ήτανε βουνό κι ερχόσαντε. Εμαύρισ’ ο τόπος από Τουρκιά. Μήτσος: Ήτανε ο Δράμαλης τότε, ξέρω ‘γω ποιος ήτανε; Ασημάκης: Α, δεν ξέρω, ο … Μπα. Μήτσος: Δεν ήταν ο Δράμαλης, όχι. Ο Κιουταχής ήτανε. Ασημάκης: Λέει, τι θα κάμουμε τώρα, του λένε, Θόδωρα; Θόδωρο τον λέγανε. Μήτσος: Ναι, Θόδωρο τον λέγανε. Ασημάκης: Λέει, σωπάτε, θα σκοτώσουμε καμπόσους. Λέει, με τί σχέδιο; Λέει – αγράμματος ήταν γκι αυτός, ήτανε στρατηγικό το μυαλό του όμως. Λέει, ακούστε δω. Οι τέσσεροι θα πάτε δώθε, οι τέσσεροι θα πάμε δώθε. Βρέστε [κλαριά;] θ’ ανάφτε φωτιές. Εδώ, εκεί, εκεί, εκεί, ούλοι φωτιές. Αυτός είχε μία σα κείνη που ‘χανε παλιά οι ταχυδρόμοι, λένε, μια ντουρμπέτα που τη λέγανε. Κι άμα ‘κούγανε οι Τούρκοι τη ντουρμπέτα του Κολοκοτρώνη, ετρυπώνανε ούλοι χάμου! Μήτσος: Είν’ άλλο φτούνο φτου τώρανε…. Ασημάκης: … Βγαίνει στ’ αγνάντιο ο Κολοκοτρώνης. Λέει, Πεντακόσοι αριστερά, διακόσοι δεξιά, τρακόσοι κάτου, πεντακόσοι κείθε, γιατ’ οι Τούρκοι ‘ναι πολλοί και θα ντζου πιάσουμε ούλους αιχμάλωτους απόψε! Βάλαν τζι φωτιές εκείνοι εδώ και πέρα. Ωρέ οι Τούρκοι. Ακούγαν ντο Κολοκοτρώνη απού πάν’. Πόσους έχει ο κερατάς; Θα μας σκοτώσει όλους. Πιάνουνε οι Τούρκοι και τρουπώνουνε χάμου! Ούλοι! Σηκώνουνται τη νύχτα τέσσεροι κείθε, τέσσεροι δώθε. Ήξερε που… Τους είδε τους Τούρκους. Λέει, πυροβολήστε, τέσσερις σεις, τέσσερις μεις και φωνάχτε: Απάνου τους, τους εφάγαμε! και λακάτε, στην τάδε μεριά θα σμίξουμε. Αφού οχτώ στο διάβολο ήτανε. Μήτσος: Ναι αμή, δεν είχε παραπάνου! Ασημάκης: Πιάν’νε, βρρρρρρ…. είχανε κάτι σφαίρες εκεί. -Απάνου τους. Ο Νικηταράς με τους χίλιους να πιάσει μπροστά! Οι Τούρκοι: - Βαρείτε μωρέ, λέει, μας φάγανε! Μπαμ οι Τούρκοι… εσκοτωθήκανε μοναχοί τους ούλοι οι Τούρκοι! Μήτσος: Ναι μωρέ παιδί μου, εσκοτωθήκανε μοναχοί τσου (γέλια) Ασημάκης: Άλλοι βαφήγανε από κει, άλλοι από δω… Οι Τούρκοι σκοτωθήκανε ούλοι, πισθοχωρήσανε. .. Μεταξύ τους, μα το Χριστό! Ο Κολοκοτρώνης με τους οχτώ πάει πέρα τα βουνά κει. Τήρα τί τους έκαμε. Μωρέ Θόδωρα! του λένε. Πάει στο διάλο ντε! Έτσι ήσανε ούλοι! Μήτσος: Την εποχή εκείνη που τους ήφερνε τριγύρω ήταν άλλο αυτό. Ασημάκης: ¨Ήτανε στα Ντερβενάκια. Μήτσος: Στα Τρίκορφα. Ήτανε σ’ ένα κορφοβούνι κι οι Τούρκοι ήσανε τροΰρω. Παγαίνανε κει. Τα’ χουνε μολοήσει άλλοι, κι άλλοι. Μα δεν παν και πολλά χρόνια! Μήτσος: Τα ‘χουμε διαβάσει στα βιβλία, αλλά μας τα λέγαν οι παλαιοί, μας τα λέγαν οι παλαιοί… Ασημάκης: Σου λέει, για να τους καρτερεύω τώρα, τι θα κάμω. Του λέει, τριάντα είχε… Μήτσος: Τριάντα είχε, καμιά τριανταριά ήτανε! Ασημάκης: Αλλά ‘χανε ούλοι σκουφιά με φέσα. Και τσου λέει, θα ‘ρχόστε τροΰρω και οι τριάντα. Τηράν’ οι Τούρκοι μη γκειωθούνε πουθενά, που να κειωθούνε!! Ωρε, λέει, τι κακό είναι τούτο!... Μήτσος: (Γέλια) Ασημάκης: Ερχόσανε, ερχόσανε, λέει,πάμε να οπισθοχωρήσουμε, γύρευε πόσους έχει κει απάν’. Τριάντα ήσανε και τους ήφερνε τροΰρω ούλη την ημέρα…. Οι ίδιοι, τροΰρω… Μήτσος: Μα δεν κειωνότανε το σύνταγμα, τριάντα, αλλά τους ήφερνε τροΰρω και σου λέει, αυτοί φεύγουνε από δω και πάνε κει, γύρευε που πάνε· πιάν’νε λημέρια. Ασημάκης: Στα Ντερενάκια, εσύ έχεις περάσει, στους Μύλους που κόλλησε ο Δράμαλης με τριάντα χιλιάδες… Μήτσος: Τριάντα τρεις! Τριάντα είχε πεζούς και τρεις είχε ιππείς. Ασημάκης: Έξι χιλιάδες ιππείς και εικοσιτέσσερες χιλιάδες πεζούς. Μήτσος: Τριάντα, τριάντα είχε ναι. Ασημάκης: Το ήξερε πως θελα περάσει κει ο Κολοκοτρώνης. Εμάζωξε δεξιά κι αριστερά και επαράγγειλε δώθε, κείθε, κείθε, κει. Μήτσος: Είχε πεντακόσους με τριάντα τρεις χιλιάδες. Ασημάκης: Τριάντα! ΤΙ θα κάμουμε τώρα; Έπιασε γύρω και μπροστά. Έπιασε ούλο με την τέχνη πάγαινε αυτός και έσφαξε καμιά κατοστή πρόβατα. Μήτσος: Όχι, έβαλε φωτιές πρώτα, τα ‘καψε. Ασημάκης: Έσφαξε πρόβατα όμως, εκατό πρόβατα, και τα σούγλισε και τάφηκε σουγλισμένα. Ψωμί, ξέρω τι άλλο έβαλε κει. Μήτσος: Α, μωρέ, επήγε κει ο γραμματέας του Δράμαλη και του λέει ότι ο Δράμαλης θα προχωρήσει προς την Καλαμάτα. Ασημάκης: Το ‘πε ύστερα αυτό. Μήτσος: Όχι την ημέρα κείνη, τη βραδιά κείνη. Και όλοι διασκορπίστηκαν, οι μισοί. Κι ο Κολοκοτρώνης όμως τους λέει ότι θα γυρίσει απ’ την Κόριμθο. Ασημάκης: Το ‘πε ύστερα αυτό μωρέ! Μήτσος: Δεν μπερνάει για την Καλαμάτα! Ασημάκης: Όχι, μωρέ Χριστιανέ, άσε με τώρα! Το ‘πε ύστερα που σκότωσε τις τέσσερις χιλιάδες! Μήτσος : Όχι! Ασημάκης: Εντέλει, έτσι είναι που στο λέου γω, έβαλε τα κρέατα, οι Τούρκοι ήσανε τριάντα χιλιάδες. Μήτσος: Ε, τότε τα ‘βαλε τα κρέατα. Ασημάκης: … για ν’ απασχοληθούνε και να μαζωχοτύνε. Μπροστά, στο διάσελο, είχε βάλει έναν ανιψό του, το Μπλαπούτα. Και τους είπε, αν δεν μπυροβολήσω γω, πίσω, να μη μπυροβολείστε σεις. Ευρήκαν οι Τούρκοι τα κρέατα κι απασχολήθηκαν, μαζώχτηκαν. Και σπρώξανε για δω. Μήτσος: Μπήκαν όλοι μέσ’ το μαντρί. Ασημάκης: Εκεί, έβαλε’ ο Μπλαμπούτας τους. Ήσαντε χάμου αυτοί. Αλλά η σφαίρα, δεν έχανε κανέναν. Τους γκρέμαγε. Μήτσος: Τους πιάσαν όλους ζωντανούς. Ασημάκης: Εδεκεί εσκότωσε τέσσερες χιλιάδες, ρε, στους Μύλους! Μήτσος: Τέσσερες χιλιάδες σκότωσε, ναι, στα Ντερβενάκια. Ασημάκης: Ε τότε έστειλε, όχι στα Ντερβενάκια, στους Μύλους. Έστειλε ένα σύμβουλο ο Δράμαλης στον Κολοκοτρώνη, Έλληνα, μ’ ένα χαρτί και του λέει, εγώ βαδίζω για την Τρίπολη, κι άμα θες έβγα μπροστά. Εκεί κάλεσε και τους υπόλοιπους ο Κολοκοτρώνης και τους λέει, δε μπάει απάνου, θα πάει κατά [ας πούμε, φέρνει παράδειγμα χωριά και τοποθεσίες της περιοχής της Μέλισσας], του Κουρτέσι. Όχι έτσι, όχι έτσι, εκείνοι επιμένανε να πιάσουνε τη Βελίτσα να πούμε· κάτου, ρε, του λέει, στα Ντερβενάκια θα πάει! Μήτσος, Πρόεδρος: Ναι, στα Ντερβενάκι θα περάσει! Ασημάκης: Γι’ αυτό τον κάμανε και στρατηγό! Μήτσος: Από κει αναδείχτηκε. Ασημάκης: Πιάσανε μπροστά, τους είπε μπροστά εσείς. Απέ το πήρανε δίπλα άλλοι φωνάζανε με τη ντουρμπέτα, επήρε τέσσερες χιλιάδες όπλα και σφαίρες, έριχναν αβέρτα κει, εκεί δεν γλίτωσε κανένας. Πρόεδρος: Βέβαια, ναι η καταστροφή του Δράμαλη. Μήτσος: Η καταστροφή του Δράμαλη, έγινε στα Δερβενάκια. Ασημάκης: Η καταστροφή του Δράμαλη! Τήρα τώρα, με τόσους λίγους εσκότωσε τριάντα χιλιάδες. Για βάλε, τριάντα χιλιάδες! Μήτσος: Μα ήτανε στρατηγός αυτός!. Ασημάκης: Ήτανε στρατηγικός! Πρόεδρος: Του Δράμαλη οι Μπέηδες, λέει, του Δράμαλ’ οι Αγάδες / στα Δερβενάκια κείτουνται, στο χώμα ξαπλωμένοι … Ασημάκης (συμπληρώνουν και οι άλλοι δυο): Λέει, κλείσαν οι δρόμοι του Μωριά, κλείσαν και τα Ντερβένια /κλαίνε τα χάνια γι’ άλογα και τα τζαμιά γι’ αγάδες / κλαίει και μια χανούμισσα, κλαίει για τον υγιό της / το γιο της το Χαλή Μπεή….. και μπροστά πάαιναν, μπαμ, πίσω κάνανε μπαμ, εκεί τους εσκότωσαν όλους! …. Πρόεδρος: Επέσανε σ’ ενέδρα! Μήτσος: Δεν εγλύτωσε κανένας! Πιάσα γκαι πολλούς. Πιαστούς. Αλλά τους σφάξανε ούλους. Ασημάκης: Τους σκοτώσανε, δεν αφήκε γκανένα.
  2. Ψηφιακό τεκμήριο
  3. Παραδόσεις
  4. Ακαθόριστα
  5. ΚΕΕΛ, χφο 4400, σ. 148-159
  6. 4400
  7. 1989
  8. Λαογραφική αποστολή Κ.Ε.Ε.Λ.
  9. Ελληνική - Κοινή ελληνική
  10. Μη προσδιορισμένη
  11. Αρχείο Χειρογράφων
  12. Κολοκοτρώνης, Θεόδωρος; Δράμαλης
  13. Ασημάκης, Μήτσος
  14. Πληροφορητές: Μήτσος, Ασημάκης, Πρόεδρος.   Η παράδοση αναφέρεται στη μάχη στα Δερβενάκια, στο περιστατικό στον Άγιο Σώστη, στη δυτική πλευρά του Τρίκορφου.   Πρόεδρος: Του Δράμαλη οι Μπέηδες, λέει, του Δράμαλ’ οι Αγάδες / στα Δερβενάκια κείτουνται, στο χώμα ξαπλωμένοι … [ Φύσα μαΐστρο δροσερέ κι αέρα του πελάγου, να πας τα χαιρετίσματα στου Δράμαλη τη μάνα. Της Ρούμελης οι μπέηδες, του Δράμαλη οι αγάδες στο Δερβενάκι κείτονται, στο χώμα ξαπλωμένοι. Στρώμα έχουνε τη μαύρη γης, προσκέφαλο λιθάρια και γι’ απανωσκεπάσματα του φεγγαριού τη λάμψη. Κι ένα πουλάκι πέρασε και το συχνορωτάνε: «Πουλί, πώς πάει ο πόλεμος, το κλέφτικο ντουφέκι; ─ Μπροστά πάει ο Νικηταράς, πίσω ο Κολοκοτρώνης, και παραπίσω οι Έλληνες με τα σπαθιά στα χέρια». Γράμματα πάνε κι έρχονται στων μπέηδων τα σπίτια. Κλαίνε τ’ αχούρια γι’ άλογα και τα τζαμιά για Τούρκους, κλαίνε μανούλες για παιδιά, γυναίκες για τους άντρες.     Ν.Γ. Πολίτου, Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, Αθήνα 1932]   Ασημάκης (συμπληρώνουν και οι άλλοι δυο): Λέει, κλείσαν οι δρόμοι του Μωριά, κλείσαν και τα Ντερβένια /κλαίνε τα χάνια γι’ άλογα και τα τζαμιά γι’ αγάδες / κλαίει και μια χανούμισσα, κλαίει για τον υγιό της / το γιο της το Χαλή Μπεή….. [Πῆραν τά κάστρα πῆραν τα, πῆραν καί τά ντερβένια πῆραν καί τήν Τριπολιτσά, τήν ξακουσμένη χώρα. Κλαίουν τούς δρόμους Τούρκισσες, κλαίουν Ἐριμοποῦλες, κλαίει καί μιά χανούμισσα τό δόλιο τόν Κιαμήλη: «Ἀχ,  ποῦ’ σαι καί δέ φαίνεσαι καμαρωμέν’ ἐφέντη; »Ποῦ’ σουν κολόνα τοῦ Μωριᾶ καί φλάμπουρο  στήν Κόρθο; »Εἴσουν καίο στήν Τριπολιτσά  θεμελιωμένος πύργος. »Στήν Κόρθο πλια δέ φαίνεσαι οὐδέ μέσ’ στά Σαράγια. »Ἕνας παπᾶς σοῦ τἄκαψε τά ἔρμα τά παλάτια». Κλαίουν τ’ ἀχούρια γι’ ἄλογα καί τά τσαμιά γι’ ἀγᾶδες. ΕΙΣ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΟΥ ΚΙΑΜΗΛ - ΜΠΕΗ» ΦΩΤΑΚΟΥ  ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟ 2ο  ΚΕΦ. ΙΔ   Σελ.  255] Σε μια άλλη παραλλαγή (π.χ. στο Ανδρώνι Ηλείας http://www.antroni.gr/index.php/paradosi/dimotika-tragoydia/1072-syllogos-filon-paradosiakoy-tragoudioy-o-morias [Κλείσαν' οι στράτες του Μοριά κλείσαν' και τα Δερβένια, κλαίνε τα χάνια για άλογα και τα τζαμιά για αγάδες, κλαίει και μια χανούμισσα, κλαίει για τον μοναχογιό της το γιο της τον Κιαμήλ Μπέη] Επίσης να δω την καταγραφή από το Βασιλίτσι Μεσσηνίας που μοιάζει με τη δεύτερη παραλλαγή. Η παράδοση αναφέρεται στη μάχη στα Δερβενάκια, στο περιστατικό στον Άγιο Σώστη, στη δυτική πλευρά του Τρίκορφου. Σε αυτή περιλαμβάνονται πολλά στοιχεία από τις περιγραφές για τη μάχη (αναφορά στον αποσταλμένο που έστειλε ο Δράμαλης και πολλές επιμέρους πληροφορίες). Περιλαμβάνει και ένα δημοτικό για την καταστροφή του Δράμαλη αλλά και αναφορά στο τραγούδι του Κιαμήλ Μπέη (σε μια παραλλαγή του που ίσως συνηθίζεται σε Ηλεία, Μεσσηνία).  Για το γνωστό τέχνασμα του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια βλ. Mendelsshon-Bartholdy, Karl, 1838-1897, Επίτομη ιστορία της ελληνικής επανάστασης / Καρλ Μέντελσον-Μπαρτόλντι ; απόδοση Ελένη Γαρίδη - Αθήνα : Τεγόπουλος, c2011 - 235 σ. ; 22 εκ., Ειδική έκδοση για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία ISBN: 978-960-9487-68-9, σελ. 122-123. Αλλά και https://argolikivivliothiki.gr/2011/02/08/dervenakia/ . Επίσης και στα απομνημονεύματα του Φωτάκου σελ. 212 κ.εξ. Αναφορά υπάρχει και στη Μεγάλη Στρατιωτικὴ καὶ Ναυτικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία. Τόμος τρίτος. Ἀθήναι: Ἔκδοσις Μεγάλης Στρατιωτικῆς καὶ Ναυτικῆς Ἐγκυκλοπαιδείας. 1930, σελ. 33-34. (https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/e/3/e/metadata-01-0001601.tkl ) Η συγκεκριμένη παράδοση έχει το δικό της ενδιαφέρον γιατί είναι απομαγνητοφώνηση συνέντευξης, άρα έχει τα στοιχεία της επιτέλεσης, δείχνει τις διαφορές λόγιας και από μνήμης παράδοσης, χωρίς να παραγνωρίζονται οι επιδράσεις της ιστορίας, έχει όλα εκείνα τα στοιχεία της υπερβολής που ενισχύουν τις παραδόσεις, εδώ σε ότι έχει να κάνει με ένα γεγονός εθνικής σημασίας, έχει ένα κεντρικό αφηγητή, τον γηραιότερο μάλλον που έχει και τον τελευταίο λόγο κ.λπ.
  15. Μέλισσα Ηλείας
  16. Μέλισσα Ηλείας
  17. Ψυχογιού, Ελένη
  18. Το κόλπο του Κολοκοτρώνη
  19. 1822
  20. Δερβενάκια
  21. Μάχη στα Δερβενάκια
    Καταστροφή Δράμαλη