Όταν είχαμε πόλεμο με την Τουρκία το έζησε το Βαρθολομιό σκληρά. Και πολέμησε με πίστη για την πατρίδα. Τώρα εκεί που βρίσκεται στο Βαρθολομιό το Νοσοκομείο ήταν τότε με τους Τούρκους κρυφό σχολείο. Σας είχα εξηγήσει τί είναι την περασμένη Δευτέρα. Ναι, απάντησα ξερά. Θυμάμαι που μου έλεγε η μαμά μο…
Όταν είχαμε πόλεμο με την Τουρκία το έζησε το Βαρθολομιό σκληρά. Και πολέμησε με πίστη για την πατρίδα. Τώρα εκεί που βρίσκεται στο Βαρθολομιό το Νοσοκομείο ήταν τότε με τους Τούρκους κρυφό σχολείο. Σας είχα εξηγήσει τί είναι την περασμένη Δευτέρα.
Ναι, απάντησα ξερά.
Θυμάμαι που μου έλεγε η μαμά μου, συνέχισε η κυρα – Γιώργαινα ο Ιμπραήμης φτάνοντας στη Γαστούνη θέλησε να αιχμαλωτίσει τα γυναικόπαιδα και να τα στείλει στα χαρέμια της Αιγύπτου. Ακόμα ήθελε να σκοτώσει τος Έλληνες γιατί ερχόντουσαν και τον πείραζαν συνέχεια. Αλλά οι Βαρθολομαίοι είχαν λάβει τα μέτρα τους. Τα γυναικόπαιδα τα είχαν πάει στο Κάστρο και το Βαρθολομιό έμοιαζε σαν νεκροταφείο. Οργισμένο ο Ιμπραήμ βλέπει την πόλη άδεια και σκέφτεται να κάψει τα σπίτια, μα τέλος ακούει τους Ευρωπαίους αξιωματικούς που είχε μαζί του και άλλαξε γνώμη. Την ίδια μέρα ο στρατός του λεηλατεί την πόλη και βρίσκει στα αμπάρια των σπιτιών ωραίο κρασί και πίνει και μεθάει. Έτσι μερικοί Βαρθολομαίοι πήγαν στο σπίτι του Σισίνη για να πάρουν όπλα. Και πέρναγαν μπροστά απ’ τους Τούρκους και δεν τους παίρναν είδηση. Έτσι ανενόχλητοι επέστρεψαν στο χωριό τους. Μα στον Πηνειό ακούστηκαν καλπάσματα αλόγων και τι να δουν! εκατό Τούρκοι καβαλαραίοι βρισκόντουσαν στην απέναντι όχθη. Και τότε αρχίζει το τουφεκίδι.
Η νύχτα είχε απλώσει τα κατάμαυρα φτερά της σαν τύχη για τους Έλληνες. Δεν βλέπουν άλλο. Οι Τούρκοι γυρίζουν άπρακτοι στη Γαστούνη. Οι Βαρθολομαίοι τρέχουν στο χωριό τους και διηγούνται τα μαντάτα.
Ο Ιμπραήμ οργίστηκε γιατί μια χούφτα ραγιάδες έκαναν καλά τους εκατό καβαλαραίους του. Και τότε αρχίζει το μεγάλο κακό.
Ποιο κακό; ρώτησα με αγωνία.
Διέταξε να πάνε 500 καβαλαραίοι και να συλλάβουν τους κατοίκους ζωντανούς, να κάψουν τα σπίτια αφού τους πάρουν ότι έχουν και δεν έχουν και τους τολμηρούς πολεμιστές να τους γδάρουν ζωντανούς.
Οχυρώθηκαν γύρω από το σπίτι του Ζαρογιάννη και έχτισαν ένα μικρό τείχος. Τότε ήρθαν οι Τούρκοι κι έγινε μεγάλη συμπλοκή. Στη συμπλοκή αυτή ένας πολεμιστής σκότωσε ένα Τούρκο, πήρε τ’ άλογο και σαν αστραπή πέρασε μέσα απ’ τους Τούρκους και πήγε στο Κάστρο. Όταν έφτασε είπε με ακράτητο ενθουσιασμό:
«Τι κάθεστε εσείς εδώ; Δεν βλέπετε; Τους φάγαμε τους Τούρκους και πήραμε και τ’ άλογο».
Τότε ο καπετάν – Βέρρας με 180 συγχωριανούς του Βαρθολομιού και μερικούς άλλους από τα γύρω χωριά κίνησαν για να χτυπήσουν τους στραβαραπάδες του Ιμπραήμ.
-Και τι σημαίνει στραβαραπάδες;
Στραβαραπάδες λέγαν το στρατό του Ιμπραήμ. Οι Τούρκοι όμως τους έστησαν καρτέρι. Και τότε ο καπετάν-Βέρρας μαζί με τους συντρόφους του βρέθηκε περικυκλωμένος απ’ τον εχθρό. Δεν τα έχασε όμως αλλά διέταξε τα παλληκάρια του να οχυρωθούν γρήγορα στα χαντάκια των αμπελιών για να αγωνιστούν γενναία σκοτώνοντας όσους περισσότερους εχθρούς μπορούν μέχρι να πεθάνουν.
Η μάχη άρχισε με πείσμα. Ο Βέρρας με τα παλληκάρια του θυμίζει το Λεωνίδα με τους τριακόσιους Σπαρτιάτες. Οι εχθροί έβλεπαν ότι δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα κι έστειλα έναν καβαλάρη να ζητήσει βοήθεια ενώ η μάχη συνεχιζόταν.
Πολύ γρήγορα κατέφτασαν 6.000 Τούρκοι και η μάχη συνεχιζόταν με πείσμα ώρες ολόκληρες. Νέα κορμιά Τούρκων πέφτουν κάτω. Ακόμα και σ’ αυτή την άνιση μάχη οι Έλληνες δεν δειλιάζουν. Ξέρουν το πεπρωμένο τους αλλά πολεμούν. Πολεμούν για την ελευθερία, πολεμούν για την ανεξαρτησία, πολεμούν γιατί ξέρουν ότι θα πεθάνουν, πολεμούν γιατί σε λίγο θα γίνουν ήρωες, πολεμούν για ένα νέο αύριο, για μια καινούρια ζωή.
Κατάρα όμως έπεσε πάνω στα λιγοστά κεφάλια των αγωνιστών και άρχισε μια βροχή και νότισε τα όπλα των Ελλήνων. Όταν οι Τούρκοι είδαν πως τα όπλα των αντιπάλων αχρηστεύτηκαν όρμησαν με τις λόγχες και σκότωσαν όλους τους Έλληνες. Μα για να βεβαιωθούν ότι είχαν πεθάνει τους έκοβαν κι ένα μέρος απ’ το σώμα τους. Σώθηκε όμως ένας που έκανε το νεκρό και ευτυχώς όταν πέρασαν οι Τούρκοι για δεύτερη φορά του έκοψαν τ’ αυτί. Σαν έφυγαν σηκώθηκε και πήγε στο Κάστρο και είπε τα θλιβερά νέα. Έτσι του έβγαλαν το παρατσούκλι «Κοτσαύτης».
Αυτή η μάχη είναι απ’ τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες που έγινε κατά του του Ιμπραήμ όπου έχασε χίλιους δικούς του.
Η βροχή όμως βοήθησε τους άλλους Βαρθολομαίους, που βρήκαν την ευκαιρία να φύγουν και να σωθούν.
Και υπάρχει κι αυτό το δημοτικό τραγούδι που θα σου τραγουδήσω:
Θέ μου, το τι να γίνηκαν του κάμπου οι λεβέντες;
Μήτε στον κάμπο φαίνονται, μήτε και στη Γαστούνη,
μας είπαν κάνουν πόλεμο.
Στ’ αμπέλι απαντηθήκανε με τους Στραβαραπάδες.
Πρώτη …. τους δώσανε, σκοτώσανε διακόσιους,
μα ’πιασε μια ψιλή βροχή κ’ ένας βαρύς χειμώνας,
νότισαν τα φυσέκια τους, δεν πιάνουν τ’ άρματα τους.
Τα γιαταγάνια τράβηξαν, στα δόντια τους τα βάζουν,
μα ήταν οι μαύροι λιγοστοί, μα ήταν οι δόλιοι λίγοι,
κανένας δεν απόμεινε απ’ τους παλιούς συντρόφους.
Πριν φύγει ο Ιμπραήμ για την Ανδραβίδα έθαψε σε ένα μέρος το θησαυρό του κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Λεούσας σε μέρος που υπήρχαν δέντρα και συκιές με σκέψη να τα ξαναπάρει όταν καθαρίσει την επανάσταση της Πελοποννήσου και καταλάβει το Μεσολόγγι.
Το αίμα των Βαρθολομαίων που χύθηκε πότισε τος δέντρο της ελευθερίας κα οι τρεις προστάτιδες δυνάμεις έκαναν την Πελοπόννησο ελεύθερη. Οι Βαρθολομαίοι ρίχτηκαν στη δουλειά. Έπρεπε να ξαναφτιάξουν ότι χάλασαν οι Τούρκοι.
Δηλαδή όλα αυτά έγιναν στο Βαρθολομιό; ρώτησα φουσκωμένη με περηφάνια για τους προγόνους μου.
Ναι και συ σα Βαρθολομιώτισσα θέλησες να μάθεις για την Ιστορία του. Γεια σου, μου είπε, και την άλλη φορά να ‘ρθεις μαζί με τ’ άλλα τα παιδιά να το πω και σ’ αυτά.
Φεύγοντας σκεφτόμουν ότι και το Βαρθολομιό έχει και τη δική του Ιστορία, τους δικούς του μύθους και θρύλους κι ας μη το έχουν γράψει τα βιβλία. Κι ένιωθα περήφανη για τους προγόνους μου.
Αγορή Τσιώλα
μαθήτρια ΣΤ Δημοτικού
Σχ. Β Βαρθολομιού
(Αφηγήτρια: κυρα – Γιώργαινα, γειτόνισσα)
ΤΙΤΛΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ: Λαογραφικές εργασίες μαθητών 1987, σχ. 4ο + 8ο, σελ. 509.
Σελ. 3-5 Αυτές οι σελίδες περιέχουν τις οδηγίες για τη συλλογή του υλικού. Έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον καθώς καθορίζουν τελικά τί υλικό θα συγκεντρωθεί.
Η παράδοση στηρίζεται σε πολλές γραπτές πηγές για τη μάχη του Βαρθολομιού.
Καταρχήν είναι πανομοιότυπο με ένα χειρόγραφο που παραδόθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο Βαρθολομιού το 2005, ένα χειρόγραφο που αποδίδεται στον μοναδικό επιζώντα της μάχης του Βαρθολομιού Αθανάσιο Κοτσαύτη, γραμμένο το 1865
Βλ. αναλυτικά στο βιβλίο Μαρία Μπράβου - Μπουρλέσα, Τουβουλοπαγίδα, εκδόσεις Πολιτιστικός Σύλλογος ΗΩΣ για τη στήριξη του Λαογραφικού Μουσείου Βαρθολομιού, 2016,
http://hws.org.gr/books/TOUBOULOPAGIDA.pdf σελ. 172-179.
Αναφέρεται χαρακτηριστικά στη σελίδα 172:
[Ο Χρονόπουλος Γρηγόρης] Έφτασε κρατώντας στα χέρια τα διαπιστευτήριά του, αυτά που επιβεβαίωναν τη φήμη του, που είχε προηγηθεί της εμφάνισής του. Και ήταν βαριά, πολύ βαριά αυτά τα διαπιστευτήρια για την ιστορία του Βαρθολομιού. Ένα κιτρινισμένο και φθαρμένο φάκελο όλο κι όλο. Το περιεχόμενό του; το χρονικό της μάχης του Βαρθολομιού, γραμμένο από τον αυτόπτη μάρτυρα Αθανάσιο Κοτσαύτη, γέννημα και θρέμμα Βαρθολομιού, όπως ο ίδιος υπογράφει στο τέλος του χειρόγραφου. Αυτό το χειρόγραφο κατέθεσε στο Λαογραφικό Μουσείο του Βαρθολομιού ανακουφισμένος και συγκινημένος, θέτοντας το στη διάθεση κάθε Βαρθολομαίου. Πιστεύοντας πως μετά από περιπέτειες 180 χρόνων, θα διαφυλαχτεί όπως του πρέπει, στο χώρο που του ταιριάζει. Η προσφορά του πολύτιμη. Γιατί αν και έγινε πραγματικό ολοκαύτωμα σ’ εκείνη τη μάχη, με πρωταγωνιστές αποκλειστικά Βαρθολομαίους, ενάντια στην πανστρατιά του Iμπραήμ, ποτέ δεν έλαβε αυτή η αυτοθυσία την θέση που της άξιζε στην Ελληνική ιστορία, κάνοντας τους ιστορικούς να το τονίζουν, όπως ο Α. Θεοδωρίδης που γράφει... «εκεί, παρά το χωρίον, Βαρθολομιό διεπράχθη ανδραγάθημα άξιον να καθέξει χρυσή σελίδα της Ιστορίας και είναι λυπηρόν ότι από τότε ούτε καν μνημονεύεται...»1. Αυτό το χειρόγραφο παραδόθηκε στον Γρηγόρη Χρονόπουλο από τον πατέρα του λέγοντας του: «Να το φυλάς σαν τα μάτια σου. Είναι πολύτιμο».
Βλ. Επίσης Φωτάκου Απομνημονεύματα για την Ελληνική Επανάσταση τόμος Γ. (επισυναπτόμενες scan σελίδες)
Επίσης ο Γέρων Κολοκοτρώνης σελ. 163-164.
Επίσης Κόκκινος, Διονύσιος Κόκκινος, «Η Ελληνική Επανάστασις», έκδοση «Μέλισσα», «Αθήνα» (6τομο) Τόμος 5, σελ. 167 – 172.
Τρικούπης http://www.gutenberg.org/files/38765/38765-h/38765-h.htm κ.λπ.
(βλ. πρόχειρα και τις παραπομπές στο http://www.agiasofia.com/epanastasis/epanastasis28.html )
Για το τραγούδι:
[Σύμφωνα με την καταγραφή του Ηλία Τουτούνη το τραγούδι έχει ως εξής βλ. εκπομπή «ΑΠΟ ΤΟΠΟ ΣΕ ΤΟΠΟ» που διοργανώνει και παρουσιάζει ο μουσικολόγος Χρήστος Παν. Μυλωνάς, του δημοσίου καναλιού της Βουλής των Ελλήνων, επισκέφθηκε τον Δήμο Ήλιδος στις 15 Απριλίου 2018 για να πραγματοποιήσει την εκπομπή με θέμα: «ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΗΛΕΙΑΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ».
Το γενικό πρόσταγμα ως υπεύθυνος διοργάνωσης από την πλευρά του Δήμου Ήλιδας αλλά και από την πλευρά του τηλεοπτικού συνεργείου το είχε αναλάβει εξολοκλήρου ο αγαπητός μας φίλος Ηλίας Τουτούνης και το έφερε εις πέρας με μεγάλη επιτυχία.
Η παραπάνω εκπομπή προβλήθηκε την Κυριακή 6 Μαΐου 2018 και ώρα 12:00, από την τηλεόραση της Βουλής των Ελλήνων. http://androni.blogspot.com/2018/05/10.html :
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΚΑΦΙΔΙΑΣ
Τρία πουλάκια κάθονται στο κάστρο το Χλιμούτσι,
το ’να τηράει τα Λεχαινά και τ’ άλλο τη Γαστούνη,
το τρίτο το καλλίτερο μοιρολογάει και λέει:
- Θέ μου, το τι να γίνηκαν του κάμπου οι λεβέντες;
Μήτε στον κάμπο φαίνονται, μήτε και στη Γαστούνη,
μας είπαν κάνουν πόλεμο μέσα στον Άη-Νικόλα.
Τριακόσιοι διαλεχτήκανε για να τους λευτερώσουν,
μεντάτι να τους γένουνε για να τους λευτερώσουν.
Τη στράτα που πηγαίνανε, τη στράτα που πηγαίνουν,
στ’ αμπέλι απαντηθήκανε με τους Στραβαραπάδες.
Πρώτη φωτιά που δώσανε, σκοτώνουνε διακόσιους,
μα ’πιασε μια ψιλή βροχή κ’ ένας βαρύς χειμώνας,
νότισαν τα φυσέκια τους, δεν πιάνουν τ’ άρματα τους.
Κι ο Βέρρας όπου τ’ άκουσε, σαν τ’ άτι χλιμιντράει:
- Παιδιά, σηκώστε τις ποδιές και σφίχτε τα τσαρούχια,
γιουρούσι για να κάμουμε μες στους Στραβαραπάδες.
Τα γιαταγάνια τράβηξαν, στα δόντια τους τα βάνουν,
μα ήταν οι μαύροι λιγοστοί, μα ήταν οι δόλιοι λίγοι,
κανένας δεν απόμεινε απ’ τους παλιούς συντρόφους.
Όταν είχαμε πόλεμο με την Τουρκία το έζησε το Βαρθολομιό σκληρά. Και πολέμησε με πίστη για την πατρίδα. Τώρα εκεί που βρίσκεται στο Βαρθολομιό το Νοσοκομείο ήταν τότε με τους Τούρκους κρυφό σχολείο. Σας είχα εξηγήσει τί είναι την περασμένη Δευτέρα. Ναι, απάντησα ξερά. Θυμάμαι που μου έλεγε η μαμά μο… - Identifier: 376557
Internal display of the 376557 entity interconnections (Node labels correspond to identifiers)
