Το Μουσείο των Ακριτών της Ευρώπης, όπως δηλώνει ο τίτλος του, είναι ένα ευρωπαϊκό, ή ακριβέστερα, διευρωπαϊκό Μουσείο, καθώς για τη δημιουργία του συνεργάστηκαν στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος ACRINET επιστημονικοί και άλλοι φορείς από την Ελλάδα (κυρίως το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, η Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού του Υπουργείου Πολιτισμού), τη Γαλλία (το Πανεπιστήμιο της Ευρώπης και το Πανεπιστήμιο Ι της Σορβόννης – Πάνθεον, Παρίσι), την Ισπανία (το Ανώτατο Συμβούλιο Επιστημονικών Ερευνών της Ισπανίας, Μαδρίτη, το Ινστιτούτο Φιλολογίας – Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών, Βαρκελώνη), την Ιταλία (το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία) και την Βουλγαρία (Πανεπιστήμιο «Aγιος Κλήμης της Αχρίδας» - Τμήμα Σλαβικής Φιλολογίας, Εθνολογίας και Βυζαντινής Λογοτεχνίας, Σόφια). Η δημιουργία του Μουσείου ήταν ο τελικός στόχος και καρπός του προγράμματος ACRINET, το οποίο περιελάμβανε συνέδρια, ημερίδες, εκθέσεις κ.λπ. στην Ελλάδα, σε διάφορες πόλεις, και στις χώρες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Acrinet» πραγματοποιήθηκε το 2004 (από 16-30 Απριλίου) έκθεση στο Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας με θέμα «Οι Ακρίτες της Ευρώπης». Η ίδια έκθεση παρουσιάστηκε τον Μάϊο του 2004 στα Ιωάννινα σε συνεργασία με την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών καθώς και στην Κάρπαθο, σε συνεργασία με τον Δήμο Καρπάθου και στη Θεσσαλονίκη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Η ίδια έκθεση μεταφέρθηκε στο Παρίσι (Μουσείο του Cluny) τον Μάιο του 2004 και το διάστημα Μαρτίου - Ιουνίου 2005 εκτέθηκε στο Μουσείο των Πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου στην Μασσαλία. Την έκθεση επιμελήθηκε η Λουίζα Καραπιδάκη. Από τις 28 Μαΐου 2006, η έκθεση εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Μουσείο των Ακριτών της Ευρώπης στην ακριτική Παλαιόχωρα του τότε (καποδιστριακού) Δήμου Πελεκάνου Χανίων.

Θεματολογία της εκθέσεως: Η ευρωπαϊκή ακριτική παράδοση διασώζει λαϊκούς μύθους γύρω από τη ζωή ένδοξων πολεμιστών-φυλάκων των συνόρων των διαφόρων κρατών της μεσαιωνικής Ευρώπης, οι ακριτικές περιοχές των οποίων μαστίζονται από πολέμους και αλλάζουν συχνά χέρια. Στο μεσαιωνικό κόσμο, ο πολεμιστής που κατοικεί και μάχεται στα «άκρα», δηλ. τις μεθοριακές ζώνες, είναι ένας ιδιαίτερος τύπος ιππέα στρατιώτη, η φυσιογνωμία του οποίου διαμορφώνεται κατά το πρότυπο του ήρωα πολεμιστή. Το πρότυπο αυτό αντανακλά την επικρατούσα ιδεολογία και τις πολεμικές αξίες της εποχής και έχει τις ρίζες του στη μακραίωνη πολεμική-ηρωική παράδοση των ευρωπαϊκών λαών. Η γέννηση της ακριτικής ποίησης στα όρια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η έννοια του ορίου-συνόρου, τα δημώδη άσματα-έπη από τον 11ο–12ο αιώνα με κεντρικό άξονα τον Διγενή, το σκηνικό των ακριτικών επών (αναπαράσταση του χώρου όπου διαδραματίζονται τα ακριτικά έπη), οι χαρακτήρες του Διγενή στα διάφορα στάδια της ζωής και της θητείας του και τέλος οι επιβιώσεις και η εξέλιξη της ακριτικής ποίησης και ο τρόπος που επέδρασε στη νεότερη δημιουργία αποτελούν τη θεματολογία της εκθέσεως. Το Μουσείο των Ακριτών της Ευρώπης δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Προγράμματος ΑCRINET από το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών στην Παλαιόχωρα Χανίων Κρήτης. Εγκαινιάστηκε στις 9 Ιουλίου 2006, παρουσία του ακαδημαϊκού κ. Ν. Κονομή, της Ελένης Αρβελέρ, Πρύτανη του Πανεπιστημίου της Ευρώπης και της Διευθύντριας του Κέντρου Λαογραφίας Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη.

Επιστημονικός συντονιστής του ACRINET ήταν το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας με την ευθύνη της Διευθύντριάς του Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη, η οποία είχε και την επιστημονική διεύθυνση των εκθέσεων που έγιναν και συνέταξε τα σχετικά κείμενα.

Στις 9 Ιουλίου 2006 το νέο Μουσείο ξεκίνησε τα πρώτα του βήματα, μετά από εργώδη προσπάθεια τόσο από το Κέντρον Λαογραφίας όσο και από τον Δήμο Πελεκάνου, με την ελπίδα να αποτελέσει ένα σημαντικό κέντρο παιδείας, πολιτισμού και ψυχαγωγίας, όχι μόνο για την Παλαιόχωρα και το Σέλινο αλλά ευρύτερα για την Κρήτη. Είναι άλλωστε κάτι που λείπει, καθώς η περιοχή Σελίνου υστερεί πολύ σε πολιτιστικές υποδομές, τη στιγμή μάλιστα που αναπτύσσεται, ιδίως η περιοχή της Παλαιόχωρας, τουριστικά. Έτσι το Μουσείο των Ακριτών της Ευρώπης με την κατάλληλη φροντίδα από τον φορέα, που έχει και την κύρια ευθύνη λειτουργίας του, τον Δήμο Καντάνου-Σελίνου, και τη σωστή λειτουργία του θα αποτελέσει και σημαντική εστία πολιτισμού για την τοπική κοινωνία και ένα πολύ αξιόλογο πόλο έλξης για τους χιλιάδες ξένους τουριστικούς επισκέπτες της Παλαιόχωρας και του νομού Χανίων.

Σε μεγάλο βαθμό η λειτουργία και η ζωντανή παρουσία του Μουσείου στην πολιτισμική και κοινωνική ζωή της περιοχής εξαρτάται από το ενδιαφέρον και τη φροντίδα της τοπικής κοινωνίας προς αυτό, φροντίδα που δεν εκδηλώνεται και δεν εξαντλείται μόνο στο ενδιαφέρον των αρμόδιων, ή και άλλων τοπικών φορέων, αλλά και από την αποδοχή και τη μέριμνα του κάθε πολίτη χωριστά. Το ίδιο το Μουσείο, όπως ορίζεται άλλωστε και στον διεθνή κανονισμό, των Μουσείων από την UNESCO, αποτελεί -και πρέπει να αποτελεί-, ζωντανό πολιτιστικό οργανισμό, ανοικτό στην κοινωνία και με ενδιαφέρον για την παιδεία και ψυχαγωγία των κατοίκων του τόπου.

Η διεπιστημονική μελέτη αυτής της σημαντικής και ενδιαφέρουσας πλευράς της παράδοσης και του πολιτισμού της Ευρώπης, του συμβολισμού του φαινομένου του «ακρίτη», της «άκρης», του «ορίου», της «ταυτότητας», της «ετερότητας» και της «διαφορετικότητας» (εννοιών τόσο επίκαιρων σήμερα κοινωνικά και επιστημονικά) τόσο παλαιότερα όσο και στη σύγχρονη πολυπολιτισμική Ευρώπη ξεκίνησε πριν λίγα χρόνια και προχώρησε στα πλαίσια του προγράμματος ACRINET.

Τόσο το πρόγραμμα όσο και το τελικό του αποτέλεσμα, «Το Μουσείο Ακριτών της Ευρώπης», έχουν, ως στόχο να παρουσιάσουν στο ευρωπαϊκό κοινό και να αναδείξουν τις ανεκτίμητες αξίες της ειρηνικής συνύπαρξης στο έντονα (ιδίως σήμερα) πολυπολιτισμικό περιβάλλον που ζούμε όλοι οι Ευρωπαίοι και την επικαιρότητα των αναφορών των ακριτικών τραγουδιών και κειμένων.

Συντελεστές
Επιστ. επιμέλεια, κείμενo: Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη Μουσειολογική επιμέλεια: Λουίζα Καραπιδάκη